Ik raakte zo opgewonden omdat ik gewoon kon voelen dat zich op dit punt iets rauws, iets onverteerds openbaarde, een gat in die prachtige, sardonische zinnen van Kellendonk waar iets uit weglekte wat niet kon worden gestelpt met propjes universele ervaring. Iets intens subjectiefs. Toen ik als bevende student Nederlands in 2006 een avond over Kellendonk bezocht in deBalie en mijn held Bas Heijne ontmoette wilde ik een literatuur van de Grote Vragen. Nu ben ik geïnteresseerd in identiteit, het rommelig particuliere – en in seks. Net als na het lezen van de brieven was er ruimte geschopt in mijn hoofd. Ruimte voor verandering, voor het andere. Ik was dan ook niet van plan het lek te dichten en met Betekenis te plamuren. Was dit, heel voorzichtig, een hoopvol antwoord op de vraag die me al jaren bezighield – de vraag of negatieve gevoelens zich in een progressieve politiek lieten vertalen?

Ik dacht terug aan de vele momenten waarop ik, terneergeslagen, teksten van de Italiaanse filosoof Paolo Virno zat te lezen op mijn studentenkamer, een aquarium op de Herengracht, terwijl ik zocht naar een taal die het verdriet van mijn privatisering kon verklanken. Virno was mijn therapie. Mijn gevoelens van cynisme en opportunisme, mijn vrolijke berusting en mijn wanhoop, waren volgens hem niet persoonlijk, maar producten van het economisch systeem waarin ik leefde – het postfordisme, met zijn romantisering van het flexibele, het tijdelijke, het individualistische. Maar juist die historische gegrondheid impliceerde, in goede marxistische stijl, dat deze gevoelens niet voor de eeuwigheid waren. Nee, ze bevatten de kiem van maatschappelijke conflicten, conflicten die konden uitgroeien tot ware transformaties, tot een nieuwe linkse politiek misschien zelfs. Dat was de ambivalentie van de onttovering. Hoe vaak had ik die woorden niet voor me uit gepreveld, als een donker loflied? De ambivalentie van de onttovering, de ambivalentie van de onttovering. Het waren woorden van hoop, een engelachtig ruisen dat mijn hart verwarmde.

Ik zag nu in dat Virno mijn laatste boei was geweest, de laatste grote theorieboei in een dode zee van uitgewoede radicaliteit, toondoofheid en armoede. Ik had me eraan vastgeklampt maar dobberde net zo reddeloos verder. En zo was ik nog een paar jaar doorgetold om deze dialectische as, tot ze in stukken brak en ik helemaal onbestuurbaar was geworden. Het magnetische waarheidseffect dat de woorden van Virno hadden gehad was vervaagd. Het was geen rituele afzwering, ik was gewoon doorgegaan met leven. Het hele edele proces waarbij het negatieve in een stralende positiviteit werd omgesmolten was magisch geworden. The stuff of legend. Het gewoon oké om stil te staan bij gevoelens van somberheid, van toevallig geluk, en van alle emoties daartussen. De totem die stijl voor mij geweest was, een manier om mijn leven te organiseren als klein individu, brokkelde af, de snippers hout als confetti in het rondgestrooid, ik raakte bedolven. Een droevig beeld eigenlijk.

Ik wilde opstaan en door de zaal ijsberen, driftig mijn neus ophalen, zoals ik altijd doe wanneer ik overweldigd word door een idee – de merkwaardige tics van het lichaam dat de spot drijft met de pontificerende ernst waarin de beschrijving van het innerlijk leven gedoopt is. Hier moest ik het met Maarten over hebben! Wanneer was het pauze? Nog niet. Eerst moesten we door een lezing heen ploegen over de vraag of lezen kan bijdragen aan de ethische ontwikkeling van lezers. Voor ik het wist was ik vastgezogen in het retorische sediment van de zinnen van deze Leuvense academicus. Wat had hij me vertellen? Ik raakte alles weer kwijt. Ik had zijn naam nog genoteerd, daaronder moedeloos, kinderlijk gedroedel – verder komen mijn aantekeningen niet. Ik wilde leven. Wat een domme gedachte eigenlijk.